Thơ mới là sự tiếp nối một cách đứt đoạn dòng thơ trữ tình truyền thống - con sông cái trong hệ thống thủy văn văn học Việt Nam. Nếu Tản Đà, nhà thơ - nhà nho tài tử - kiện tướng cuối cùng, chạy đến hụt hơi mà vẫn không vượt qua ngưỡng Thơ mới, thì Hàn Mặc Tử là hiện thân sinh động cho sự tiếp tục cuộc chạy đua tiếp sức đó. Và điều cần thiết để bứt lên phía trước là lúc chạy khởi động ở cuối chặng đường thơ cổ điển, Hàn Mặc Tử dường như đạt tới tốc độ của Tản Đà.
Sơ lược về Hàn Mặc Tử:
- Hàn Mặc Tử (1912-1940) tên khai sinh là Nguyễn Trọng Trí, quê ở làng Mĩ Lệ, tổng Võ Xá, huyện Phong Lộc, tỉnh Đồng Hới (nay thuộc tỉnh Quảng Bình).
- Cuộc đời Hàn Mặc Tử thật ngắn ngủi và chịu nhiều đau thương, nhưng với khả năng sáng tạo và nghị lực phi thường, ông đã để lại cho thế hệ sau nhiều tác phẩm có giá trị nghệ thuật cao. Qua diện mạo hết sức phức tạp và đầy bí ẩn của thơ Hàn Mặc Tử, người ta vẫn thấy rõ một tình yêu đến đau đớn hướng về cuộc đời trần thế. Chính những biến động, thăng trầm trên cuộc đời như thế cũng ảnh hưởng không nhỏ đến lối tư duy văn học của Hàn Mặc Tử.
Đọc Hàn Mặc Tử, người ta trăn trở: Hàn Mặc Tử có phải là nhà - thơ - tôn - giáo không? Đến với Hàn Mặc Tử, từ cạnh khía tư duy, tư duy tôn giáo, là hợp lý hơn cả.
Tư duy tôn giáo còn là công cụ hữu hiệu để nâng cánh cho trực giác nghệ thuật tuyệt vời của thi nhân bay cao, bay xa vào cõi siêu hình. Nhà thơ có một cái nhìn vũ trụ trong tính toàn thể, tính siêu việt của nó với một cảm xúc tràn đầy:
"Mới hay cõi siêu hình cao tột bực
Giữa hư vô xây dựng bởi trăng sao
Xa lắm rồi, xa lắm, hãi nhường bao!
Ai tới đó chẳng mê man thần trí
Toà châu báu kết bằng hương kỳ dị
Của tình yêu rung động bởi hào quang
Những cù lao trôi nổi xứ mệnh mang
Sẽ quy tụ thâu về trong một mối
Và tư tưởng chẳng bao giờ chắp nối..."
Bức tranh vũ trụ được thi sĩ dùng trực giác để vẽ ra tưởng như đã gặp đâu đó trong một cuốn thiên văn hiện đại nào. Con người bay vào vũ trụ (cõi siêu hình cao tột bực), thoạt tiên còn có cảm giác cô đơn, nhỏ bé trước sự bao la (hãi nhường nào!), nhưng rồi thần bí mê man trước vẻ châu báu của vũ trụ, vũ trụ là thống nhất ("Những cù lao trôi nổi xứ mệnh mang, sẽ quy tụ thâu về trong một mối"), nên tư duy của con người, cái phản ánh của vũ trụ cũng mang tính thống nhất (" và tư tưởng chẳng bao giờ chắp nối").
Hơn thế, thơ Hàn Mặc Tử thường hay quay trở về cội nguồn, với mùa xuân đầu tiên của trời đất và con người. Dường như ông tìm thấy ở đấy sự nhất thể tính nguyên sơ giữa con người và vũ trụ - căn nguyên của mọi nghệ thuật, châu báu mà con người đời sau. Bởi thế, trong Quan niệm thơ, Hàn Mặc Tử cho rằng: “Thơ là tiếng kêu rên thảm thiết của một linh hồn thương nhớ, ao ước trở lại với trời, là nơi đã sống ngàn kiếp vô thủy vô chung, với những hạnh phúc bất tuyệt”. Thời Thơ mới, Huy Cận cũng từng nói đến Thượng Đế:
Hỡi Thượng đế xin cúi đầu trả lại Linh hồn tôi đà một kiếp đi hoang Sầu đã chín xin người thôi hãy hái Nhận tôi đi dù địa ngục thiên đàng…
Nhưng so với Hàn Mặc Tử, cảm thức tôn giáo đến Hàn Mặc Tử mới thực sự đậm nét và hiện lên như một giải phổ sáng tạo:
Thuở ấy càn khôn mới dựng lên
Mùa thơ chưa gặt tốt tươi lên,
Người thơ phong vận như thơ ấy
Nào đã ra đời ngọc biết tên
(Xuân đầu tiên)
Thường khi gặp bi kịch hay trắc trở, con người tìm đến tôn giáo để cầu sự bình an, hoá giải muộn phiền huống nữa là Hàn Mặc Tử, một tín đồ và một bi kịch lớn. Ánh sáng Thiên Chúa đã rưới lên hồn thơ Hàn Mặc Tử vạn hào quang lộng lẫy:
Xuân gấm đầu tiên giữa cõi đời
Mùi hoa ngây dại sóng con người
Hãy hoan hô, lời cao như sấm
Vạn tế, bay ơi! Nắng rợp trời
(Xuân đầu tiên)
Trong cảm thức nghệ thuật của Hàn, vì chưa bưa, chưa đã, chưa hả hê chút nào khi “nuốt khí vị thanh tao của xuân ấm” trần gian nên “thi sĩ vẫn đi tìm mãi, vẫn còn kêu rên thảm thiết để đi tới cõi mơ ước hoàn toàn”. Cõi ấy chính là thiên giới. Nhưng khốn thay, vì khát khao vô tận, thi sĩ cứ muốn “hưởng cái thơ trên thơ khác nữa”. Với mong ước như thế, Hàn Mặc Tử đã vượt hẳn ra ngoài Hư Linh. Thơ ông là sự trộn trạo của những “dòng tâm tư bất định”, những thi ảnh rực rỡ vượt tầm sự thực để hòa lẫn chiêm bao.
